GĦALFEJN INTI LABURIST? (3)

Mill-istatut tal-Partit Laburista:

“ Il-Partit Laburista huwa organizzazzjoni politika li tiġbor fiha persuni bi ħsieb progressiv, imsejjes fuq prinċipji soċjalisti demokratiċi, li jaħdem għal soċjeta` inklussiva li tipprovdi xogħol għal kulħadd, isseħħ il-ġustizzja soċjali u li s-saħħa tal-istess soċjeta`, titkejjel mill-progress ta' dawk l-iktar dgħajfa fost il-membri tagħha. ”

Fl-aħħar żewġ artikli tkellimna dwar kif it-twemmin xellugi fl-imgħoddi ġie ttradut minn dawk li suppost kellhom imexxuh u kemm batew dawk li mexxewh, fosthom Manwel Dimech. Illum ser nagħtu ħarsa dwar kif twaqqaf il-Partit Laburista, iżda qabel xejn irridu nifhmu l-qagħda soċjali u ekonomika Maltija ta' dak iż-żmien. Il-Partit Laburista twaqqaf biss sentejn wara t-tmiem tal-Ewwel Gwerra, fejn minkejja li f'Malta ma waqgħux bombi tal-għadu, xorta kellha sehem attiv sabiex tospita lill-midruba. Waqt il-gwerra kif wieħed jista' jimmaġina x-xogħol fit-tarznari, li kienu l-akbar sors ta' ħolqien ta' xogħol fil-gżejjer Maltin f'dak iż-żmien, kien abbundanti. Meta qrajt l-awtobijografija tal-Perit Mintoff laqtitni frażi minn tiegħu; "ħaġa tal-iskantament kif l-aktar pajjiż Kattoliku jaqla' l-għijxien tiegħu mill-imwiet u mill-gwerer!". Wara l-gwerra beda jinħass illii riesaq l-inkwiet ekonomiku u soċjali f'Malta; il-prezz tal-qmuħ baqa' għoli, kien hawn nuqqas ta' xogħol, kien hawn il-qgħad u l-aspirazzjonijiet politiċi tal-poplu Malti ma bdewx jiġu milqugħa. Fis-seklu ta' qabel, bdew jitqajmu bosta ħassieba tal-poplu li bdew jiżirgħu l-idea li Malta setgħet issir nazzjon ħieles mill-qawwiet barranin. Mikiel Anton Vassalli u Manwel Dimech huma żewġ personalitajiet li fost ħafna oħrajn għenu sabiex inisslu sens ta' kburija nazzjonali fi ħdan il-ġens Malti matul dawn l-aħħar tliet sekli u kienu wkoll favur riformi soċjali importanti fis-soċjeta' Maltija. L-inkwiet jilħaq sal-quċċata tiegħu meta jsiru r-rewwixti tas-Sebgħa ta' Ġunju 1919 (illi bdiet tiġi msejħa wkoll bħala s-Sette Giugno mill-Pro-Taljani), rewwixti li fihom il-Maltin ingħaqdu kotrana u ġġieldu kontra l-Gvern Kolonjali Brittaniku. Filwaqt li kien ilu jinħass in-nuqqas ta' sodisfazzjon fil-governanza tal-awtoritajiet Ingliżi, din kienet l-ewwel darba li fiha l-poplu Malti qam għad-drittijiet u l-aspirazzjonijiet tiegħu filwaqt li ħa pożizzjoni pubblika komuni kontra l-azzjonijiet tal-Gvern Kolonjali. L-irvellijiet ikkawżaw tensjonijiet kbar fit-toroq tal-Belt Valletta, fejn b'riżultat tat-tensjonijiet li nqalgħu dakinhar sfaw maqtula sitt Maltin mit-truppi Brittaniċi, l-unika ħtija tagħhom kienet illi kienu qed jipprotestaw sabiex ikollhom ix-xogħol u l-ħobż sabiex ikunu jistgħu jgħixu b'mod dinjituż f'art twelidhom...

Wara dawn l-inċidenti kien ġie mibdul il-Gvernatur ta' Malta, li kien il-Gvernatur Plumer, ingħatajna kostituzzjoni limitata fl-1921, kien hawn ħolqien ta' xogħol ġdid għall-ħaddiema Maltin u ngħataw is-sussidji fuq il-qmuħ, iżda dan ma kienx biż-żejjed għall-emanċipazzjoni tal-ħaddiema Maltin. Sa mitt sena ilu, Malta kienet gżira mibnija fuq it-tarznari, il-biedja u s-sajd, u min kien fortunat biż-żejjed li jkun ġej minn xi familja nobbli jew prestiġjuża kien ikollu s-setgħa li jkompli l-edukazzjoni sa livell universitarju u jassumi okkupazzjoni prestiġjuża bħal saċerdot, avukat jew nutar u jilħaq pożizzjonijiet għolja li l-kumplament tal-poplu fqir u illiterat qatt ma seta jilħaq. In-nuqqas ta' ugwaljanza fis-soċjetà kien ilu jinħass, kien ilu jinħass l-istaġnar fil-klassijiet soċjali. Wara li t-tagħlim soċjalista ta' Dimech kien influwenza u qanqal għadd ta' ħaddiema tat-tarznari u raħħala, kif ukoll bdew jitwaqqfu l-ewwel unjins tal-ħaddiema u għadd ta' intellettwali Maltin riedu jfasslu riforma soċjali bi preparazzjoni għax-xniegħa li Malta setgħet tingħata l-ewwel 'self-government', tnax -il persuna minn oqsma differenti (bħal kif in-Nazzarenu kellu miegħu tnax -il dixxiplu sabiex ixerred it-twemmin tiegħu tal-ħaqq u l-ħniena), iltaqgħu fi Triq San Ġwann fil-Belt Valletta u waqqfu l-Partit Laburista, jew kif kien imsemmi dak iż-żmien 'La Camera del Lavoro'.

Fil-ktieb tiegħu, L-Istorja tal-Partit tal-Ħaddiema (1931), Ġużè Bonnici jikteb:

" Ix-xniegħa li aħna x'aktarx se jkollna l-Parlament tagħna bdiet tiġri ma' Malta kollha u ħajret lil 12-il membru ta' Workers' Union Branch Number 3 li jagħmlu għaqda bejn il-ħaddiema kollha tal-Gżejjer Maltin biex ikunu qawwija biżżejjed ħalli jibagħtu xi deputati fil-parlament il-ġdid u juru x'inhuma x-xewqat u r-rieda tal-kotra Maltija. It-Tnax il-membru li waqqfu l-Camera del Lavoro kienu:

• Anton Agius (stampatur),

• Guliermu Arena, (ġurnalist),

• Ġanni Bencini (kunsillier),

• Robert Bencini (benestant),

• Carmelo Bonello (ħajjat),

• Gejtanu Bonello (skrivan),

• Mikiel Borg (negozjant),

• Mikielanġ Borg (editur),

• Agostino Matrenza (arġentier),

• Anton Schembri (inċiżur),

• Ġjacintu Tua (prokuratur legali),

• Salvu Zammit Hammett (elettriċista).

Fil-15 t'Ottubru 1920 dawn it-tnax-il membru ltaqgħu fid-dar tan-Nutar Carbonaro fejn għamlu ftehim li kull wieħed minnhom kellu joħroġ 25 lira sterlina fix xahar biex iwaqqfu każin pubbliku msejjaħ Camera del Lavoro. Il-għan kien li jitwaqqaf partit tal-Ħaddiema, għalkemm wieħed mill-għanijiet immedjati kienu li jqajmu l-ħaddiema Maltin mir-raqda tal-apatija u l-injoranza u juruhom id-drittjiet u dmirijiet tagħhom. Fl-ewwel laqgħa preliminari tal-klabb fis-16 t'Ottubru 1920 twaqqfet u ntgħażlu l-membri uffiċjali. Bħala President u Viċi President intgħażlu l-Professur Frendo u l-Kurunell Willliam Savona, Segretarju Ġanni Bencini, Teżorier Mikielanġ Borg filwaqt li Anton Schembri intgħażel Assistent Teżorier. Ħafna mil-membri m'ghoġobhomx l-isem oriġinali bit-Taljan u l-grupp beda jissejjaħ Labour Party Club. Kien imiss li l-klabb jiftaħ każin ġdid li nfetaħ fid-9 ta Diċembru 1920 f'127 Triq Santa Luċija, fil-Belt. Il-motto tal-Partit kien LABORE ET FIDUCIA (Ħidma u Fiduċja).

Biex tgħin kemm tista' l-avvanz ekonomiku tal-ħaddiema l-Għaqda fi ħsiebha li:

• Tistaqsi lin-nies tax-xoghol ta' kull sengħa dwar il-bżonnijiet u kundizzjonijiet tagħhom.

• Tfittex li titkellem mas-sidien u man-nies tax-xogħol.

• Tersaq lejn il-gvern tant direttament kif ukoll indirettament skond jekk ikollha jew ma jkolliex min jirrappreżentaha fil-Kunsill.

• Biex tgħin kemm tista' u ġġib għall-aħjar l-istat ekonomiku tal-ħaddiema, l-għaqda fi ħsiebha tagħmel kummissjonijiet bl-inkarigu li jiġbru informazzjoni dwar it-talb ta' xogħol. "

Il-Partit Laburista mmexxi mill-mexxej tal-ponn tiegħu l-Kurunell William Savona kkontesta l-ewwel elezzjoni ġenerali li qatt saret f'Malta, dik tal-1921, is-sena li fiha ġiet adottata l-ewwel kostituzzjoni tas-'self-government' illi kienet ġiet imħejjija mill-Assemblea Nazzjonali. F'dik l-istess sena, Malta kisbet parlament bicamerali b'Senat (aktar tard abolit mill-Partit Laburista fis-snin 40) u Assemblea Leġiżlattiva eletta. Fl-elezzjoni tal-1921 il-partit kiseb 23% tal-voti u kiseb 7 Membri Parlamentari f'parlament ta' 32 Membru Parlamentari. Fil-15 ta' Marzu tal-istess sena, kienet saret l-ewwel laqgħa ġenerali tal-Partit Laburista, b'mod sinifikanti fid-data li fiha nzerta t-30 anniversarju mill-pubblikazzjoni tal-enċiklika papali bl-isem ta' Rerum Novorum, illi kienet inkitbet u inħarġet minn Papa Ljun XIII, enċiklika papali li tiffoka fuq il-benesseri tal-ħaddiema. Fl-1922, inħatru l-ewwel Ministri Laburisti wara li l-Partit Laburista, b'kollaborazzjoni mal-l-Unione Politica Maltese, ifforma gvern ta' koalizzjoni għal disa' xhur. Il-Kurunell Savona baqa' jmexxi l-partit sal-1927, fejn f'dik is-sena Dr. Michael Dundon assuma l-irwol bħala mexxej tal-partit. Madankollu, it-tmexxija tiegħu ma damitx wisq minħabba r-riżenja ta' Dundon fis-sena ta' wara u b'hekk Dr. Pawlu Boffa sar il-mexxej il-ġdid tal-Partit Laburista, pożizzjoni li okkupa għal 21 sena, mill-1928 sal-1949. Fl-artiklu li jmiss ser nagħtu ħarsa dwar kif il-partit sofra l-ewwel interdett fi żmien il-'Compact' u dwar l-ewwel snin ta' ħidma tal-Partit Laburista fis-snin ta' qabel t-Tieni Gwerra Dinjija...

Ikompli fl-artiklu li jmiss.